Politiek Café GroenLinks–PvdA Utrechtse Heuvelrug, 19 maart 2025
Persoonlijke impressie van Geert Slot

Praten over armoede in het gezellige Parkhuys Rosarium in Doorn heeft iets onwerkelijks.
De opkomst is goed, zo’n 50 mensen, er zijn raadsleden van andere partijen bij, net als medewerkers en ervaringsdeskundigen van de Voedselbank, de Sociale Dorpsteams en de Regionale Sociale Dienst/RDWI. De ambiance en verzorging zijn uitstekend te noemen. Zou het wel lukken om het hier over armoede te hebben met elkaar…..

Deze avond volgden we onder de bezielende leiding van Selina Veenvliet, fractie lid GroenLinks – PvdA Utrechtse Heuvelrug, het programma van het landelijke project ‘Samen tegen Armoede’. Marlieke van Schalkwijk is de trekker van dit project en onze hoofdgast. In IJsselstein is zij fractievoorzitter van de PvdA en in november 2023 stond zij op de kieslijst voor de Tweede Kamerfractie van GroenLinks-PvdA.

Selina leidde de avond in, door met feiten te komen en daar vragen en opmerkingen bij te stellen. Kijken we naar de groep die rond moet komen van een inkomen tot 120% van het sociaal minimum, dan hebben we het in onze gemeente over een kleine 5000 mensen. Het is de vraag hoeveel mensen hiervan werkelijk in beeld zijn. Zien wij tot nu toe vooral het topje van de ijsberg? Waar zitten de blinde vlekken? Kunnen we onze vinger erachter krijgen wat er werkelijk speelt? Buiten alle persoonlijke ellende, zijn de maatschappelijke kosten van armoede hoger dan de kosten van de regelingen om problemen op te lossen.

De gemeente is al jaren op zoek naar mogelijkheden om armoede te bestrijden. Er zijn mooie minimaregelingen, zoals de Participatieregeling, de Mantelzorgregeling, de Ruggensteunregeling en het Jeugdfonds Sport & Cultuur.
Maar, hoeveel mensen weten dat, en hoeveel mensen vragen dat aan? En, helpt het hen ook? Onderzoek in opdracht van de gemeente leidt tot de volgende conclusies: De bekendheid van regelingen is een aandachtspunt, de toegankelijkheid is een uitdaging en inwoners signaleren dat het vaak ingewikkeld is om regelingen aan te vragen.

Om er achter te komen hoe we het in deze gemeente beter kunnen en moeten doen, ging Selina vervolgens in gesprek met Marieke van Schalkwijk.

Voor Marlieke is het onbestaanbaar dat in een welvarend land als Nederland nog steeds mensen in armoede leven.
Meer dan 220.000 kinderen in Nederland groeien op in armoede. Dat heeft gevolgen voor hun kansen in het leven, voor hun gezondheid (mentaal en fysiek) en later weer voor hun eigen kinderen.
Marlieke wist op overtuigende wijze duidelijk te maken hoe ingrijpend armoede voor mensen is. En hoe moeilijk, zo niet onmogelijk, het is om te begrijpen wat je overkomt als het jezelf niet betreft. 

Dan heb je echt de verhalen nodig van mensen die er wel middenin zitten.
Onvoorstelbare verhalen, vaak over de dagelijkse dingen die het alleen maar erger maken. Over toch al niet gefortuneerde mensen bijvoorbeeld, die de huurwoning van hun ouders na hun overlijden leeghalen omdat deze leeg moet worden opgeleverd, maar er niet voor zijn gewaarschuwd dat het meenemen van spullen van je overleden ouders formeel betekent dat je de erfenis accepteert, en dus ook alle schulden die je ouders hadden. Opeens heb je een megaschuld. Dit is een van de vele op deze avond genoemde voorbeelden van hoe je razendsnel in een armoedeval terecht kan komen. Iedereen kan zomaar pech op pech hebben en als je dan geen eigen buffer of kapitaalkrachtig netwerk hebt….

Extra lastig, geeft Marlieke aan, is dat we de laatste decennia met elkaar afgesproken lijken te hebben dat succes vooral met persoonlijke inzet te maken zou hebben. De keerzijde hiervan is dat het ontbreken van succes vaak gevoeld en gezien wordt als persoonlijk falen. Voor degenen die in armoede leven is het al lastig om jezelf geen verwijten te maken, laat staan dat je de afkeuring die je voelt van de wereld om je heen kan trotseren.

Natuurlijk, er zijn tal van regelingen die het leed proberen te verzachten. Maar deze avond bleek tijdens de quiz – waar iedereen aan meedeed – dat die regelingen vaak onduidelijk zijn, altijd ingewikkeld en zelden op elkaar afgestemd. Het gemiddeld genomen zeer goed opgeleide publiek bakte niets van de quiz. De vragen over allerlei regelingen konden behalve door de specialisten niet goed beantwoord worden. Als je daar bij optelt dat mensen die in een armoedeval terechtkomen zo’n 5 – 10 jaar wachten met het zoeken van hulp, dan wordt snel duidelijk dat proactieve, overzichtelijke en op elkaar afgestemde maatregelen nodig zijn.

Panel met Grip op Geld en Humanitas
Daarop volgde een gesprek met een panel van verschillende deskundigen: Florian Gardner van Grip op geld, Ton Franssen van Humanitas en de eerder genoemde Marlieke van Schalkwijk. Waarbij de zaal ook stevig meedeed.
Een greep uit het vele dat besproken werd:

  • Hoe krijg je contact met de mensen voor wie je wat kunt betekenen, al is het maar om ze door te verwijzen en te begeleiden naar de bestaande regelingen. ‘Ondergebruik’ van voorzieningen en regelingen is een groot probleem. Als je kijkt vanuit de mensen die er recht op hebben, wordt snel duidelijk dat zij daar veelal geen weet van hebben en bovendien in beslag genomen worden door de vele dagelijkse prioriteiten zoals de kinderen goed gevoed naar school zien te krijgen.
    Huisbezoeken helpen wel, maar die mensen zijn al in beeld. Hoe vind je de rest? Verschillende gemeenten werken met reclameborden bij bushokjes en een enkele gemeente drukt gewoon ouderwets een gids met alle regelingen en verspreidt die huis aan huis in alle woningen.
    Dit blijft puzzelen en aandacht vragen. Zeker omdat alle beperkingen van de AVG (Privacywetgeving) het onmogelijk maken om de gegevens die bij instanties zoals de belastingdienst of de woningbouwcorporatie wel bekend zijn, te gebruiken voor vroeg-signalering. Jammer, want vroegtijdige hulp is veel gemakkelijker en minder kostbaar dan wachten tot de schulden en problemen al torenhoog zijn.
  • Een ander thema in het panel was het vertrouwen dat vaak bij de instanties ontbreekt. Regelingen bevatten tal van maatregelen tegen misbruik. Dat betekent dat een aanvrager zich door een berg formulieren en vragenlijsten heen moet worstelen voor de aanvraag echt gedaan kan worden. Ga er maar aanstaan, met vaak vragen over situaties die je überhaupt niet herkent.
    Het panel en de zaal gaven goede voorbeelden van gemeenten die bijvoorbeeld 75 % van de bijstandsuitkeringen verstrekken zonder dat je stukken hoeft te overleggen. Vrees voor misbruik bleek achteraf geheel misplaatst. Bij de Voedselbank hebben ze dezelfde ervaring. Bij aanmelding krijgt men direct een noodpakket, bij de checks achteraf bleek dit nooit ten onrechte te zijn geweest.

Mij viel op dat door de avond heen duidelijk werd dat de harde overgang in vele regelingen naar 18 jaar en ouder tot lastige problemen leidt. Onder de 18 jaar is er meer bescherming en zijn er voorzieningen zoals Stichting Leergeld of het Jeugdfonds Sport & Cultuur. Vanaf 18 houdt dat op, het lijkt wel of je van de ene dag op de andere het zelf maar uit moet zoeken. Zo is het voor jongeren die uit een financieel moeilijke thuissituatie komen natuurlijk moeilijk starten in een opleiding of op een andere plek in de maatschappij. De armoede blijft dan vanzelf in de familie. Een schrijnend verschil tussen jeugd en volwassenen: Kinderen kunnen met steun vaak nog wel naar de sportvereniging maar hun ouders – zoals dat bij vriendjes en vriendennetjes wel het geval is – dan weer niet.

Aan het einde van de avond werd – wellicht gevoed door het contrast tussen de prettige Café setting van deze avond en de gehoorde verhalen – nog eens de nadruk gelegd op wat in armoede leven betekent: sociale uitsluiting, slechte voeding, een fors lagere levensverwachting en vooral dag in dag uit en jaar in jaar uit erg veel stress. Dit gun je niemand en zouden we als maatschappij ook niet moeten tolereren. Marlieke deed de oproep om het niet alleen maar aan de instanties en overheden over te laten, kijk vooral ook zelf goed naar elkaar om!

Selina Veenvliet sloot af door Marlieke van Schalkwijk en de panelleden hartelijk te bedanken en succes te wensen bij hun goede werk.
Op de slotvraag aan de zaal wat we als voornaamste onderwerp uit deze avond mee moesten nemen, werd de steeds sterker wordende behoefte genoemd om regelingen op elkaar af te stemmen en de kennis erover te bundelen. Als je echt aan bestaanszekerheid wilt werken, zorg dan voor één loket waar alle informatie te vinden is en alle aanvragen gedaan kunnen worden.